Luật sư Hoàng Anh Sơn cho biết, theo Điều 39 Bộ luật Hình sự 2015 thì tù chung thân là hình phạt tù không thời hạn áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, nhưng chưa đến mức bị xử phạt tử hình (hình phạt tử hình được xem là nghiêm khắc nhất). Khi đó, hậu quả cũng như hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm, cần phải cách ly lâu dài khỏi xã hội.
Ngoài ra, do tính chất nghiêm khắc của hình phạt tù chung thân, Bộ luật Hình sự không cho phép áp dụng hình phạt này đối với người dưới 18 tuổi phạm tội (đoạn 2 Điều 39, khoản 5 Điều 91 Bộ luật Hình sự).
Bị kết án chung thân khi thi hành án có thể được giảm tối đa bao nhiêu năm?. Ảnh minh hoạ
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện các chế tài hình sự, nhà nước cũng đã có những chính sách nhân đạo về xử lý hình sự và thi hành án đối với người phạm tội, đặc biệt là án phạt tù chung thân, qua đó tạo điều kiện cho người phạm tội cải tạo tốt được hưởng các chính sách khoan hồng như sau:
Căn cứ Điều 63 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về chính sách giảm mức hình phạt đã tuyên. Theo đó ngoài yếu tố cải tạo tốt, người bị kết án phạt tù chung thân cần đảm bảo các điều kiện sau:
– Đã chấp hành hình phạt được một thời gian nhất định (12 năm đối với tù chung thân);
– Có nhiều tiến bộ;
– Đã bồi thường được một phần nghĩa vụ dân sự.
Một người có thể được giảm nhiều lần, nhưng phải bảo đảm chấp hành được một phần hai mức hình phạt đã tuyên. Người bị kết án tù chung thân, lần đầu được giảm xuống 30 năm tù và dù được giảm nhiều lần cũng phải bảo đảm thời hạn thực tế chấp hành hình phạt là 20 năm.
Trường hợp người bị kết án về nhiều tội trong đó có tội bị kết án phạt tù chung thân thì Tòa án chỉ xét giảm lần đầu xuống 30 năm tù sau khi đã chấp hành được 15 năm tù và dù được giảm nhiều lần nhưng vẫn phải bảo đảm thời gian thực tế chấp hành là 25 năm.
Theo đó, một người bị kết án tù chung thân, nếu cải tạo tốt và đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định; thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án có thể quyết định giảm thời hạn chấp hành hình phạt và có thể chỉ cần chấp hành đủ 20; hoặc 25 năm tù (Trường hợp người bị kết án về nhiều tội) là được trả tự do theo chính sách nhân đạo của Nhà nước).
Căn cứ theo quy định tại Điều 64 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong trường hợp đặc biệt như sau:
“Điều 64. Giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong trường hợp đặc biệt
Người bị kết án có lý do đáng được khoan hồng thêm như đã lập công, đã quá già yếu hoặc mắc bệnh hiểm nghèo, thì Tòa án có thể xét giảm vào thời gian sớm hơn hoặc với mức cao hơn so với thời gian và mức quy định tại Điều 63 của Bộ luật này.”
Theo đó, khi người bị kết án có lý do đáng được khoan hồng thêm như đã lập công, đã quá già yếu hoặc mắc bệnh hiểm nghèo, thì Tòa án có thể xét giảm vào thời gian sớm hơn hoặc với mức cao hơn so với thời gian và mức quy định tại Điều 63 của Bộ luật này.
Ngoài ra, Căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 66 Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi bởi khoản 9 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017) quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện như sau:
“Điều 66. Tha tù trước thời hạn có điều kiện
1. Người đang chấp hành án phạt tù về tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù hoặc người đang chấp hành án phạt tù về tội phạm ít nghiêm trọng có thể được tha tù trước thời hạn khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Phạm tội lần đầu;
b) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt;
c) Có nơi cư trú rõ ràng;
d) Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và án phí;
đ) Đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn.
Trường hợp người phạm tội là người có công với cách mạng, thân nhân của người có công với cách mạng, người đủ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì phải chấp hành được ít nhất là một phần ba mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 12 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn;
e) Không thuộc một trong các trường hợp phạm tội quy định tại khoản 2 Điều này.”
Như vậy, trong trường hợp bị tuyên phạt tù chung thân và đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt, đồng thời đáp ứng đầy đủ các yêu cầu nêu trên thì có thể được tha tù trước thời hạn có điều kiện, có thể chỉ cần chấp hành đủ 12 năm hoặc 15 năm tù.
Ngoài ra, Theo khoản 1 Điều 3 Luật Đặc xá năm 2018, đặc xá là quyết định đặc biệt của Chủ tịch nước được đưa ra nhân các sự kiện trọng đại của đất nước. Khi đó người phạm tội đủ điều kiện sẽ được tha tù, người phải chấp hành hình phạt chung thân cũng là đối tượng được đặc xá.
Theo đó, đối với trường hợp tù chung thân thì ngoài các điều kiện được quy định thì người phạm tội phải chấp hành án phạt tù ít nhất là 14 năm đã được giảm xuống tù có thời hạn, nếu sau khi đã được giảm xuống tù có thời hạn mà tiếp tục được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm sau đó không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù.
Như vậy, có nhiều chính sách khoan hồng của nhà nước để trao cơ hội mới cho người đang chấp hành hình phạt tù chung thân. Nếu cải tạo tốt và đáp ứng được các điều kiện theo quy định của pháp luật, người bị tuyên án tù chung thân có thể được giảm án, tha tù trước thời hạn hoặc đặc xá và có thể chỉ cần chấp hành hình phạt tù tối thiểu 12 năm.
